بررسی فن شناختی نوعی از تزیینات گچیِ زیر گنبد سلطانیه

ارزش تزیینات گچی روی پارچه ی موسوم به پته در گنبد سلطانیه به قدمت، سبک و فن اجرای مبتکرانه-ی آن است. در حال حاضر از این تزیینات آثار اندکی به جای مانده است. با استناد به شواهد ارائه شده در این نوشتار، ساختار تزیینات مذکور لایه ای است. این تزیینات به صورت الحاقی در فضای زیر کاسه ی گنبد و همچنین مقرنس های ایوان شمال غربی و جنوب شرقی در طبقه ی اول اجرا شده اند. ترتیب قرارگیری لایه-ها ی تزیینات عبارتند از: تکیه گاه پارچه ای-لایه چسب سریشم-لایه گچ- لایه چسب سریشم- کاغذ- لایه ی تدارکاتی طلاچسبان- لایه رنگ و طلا. این تزیینات توسط میخ آهنی بر روی بستر گچی زیر کاسه ی گنبد سلطانیه نصب شده اند. طبق نتایج حاصل از مشاهدات میکروسکوپی و آزمایش های شیمی تر مشخص شد که از پارچه ی پنبه ای و دستباف به عنوان تکیه گاه استفاده شده است. همچنین آزمون های شیمی تر و آنالیز ftir-atr بر روی پارچه، نشان از یک لایه ی نازک چسب سریشم برای اتصال بهتر میان لایه های گچ و پارچه داشتند. طبق آزمون های شیمی تر و آنالیز های ftir-atr از مغز گچ تزیینات، مشخص شد که جهت اجرای لایه ی گچ، در ترکیب ملات از مواد پروتئینیِ کندگیر کننده استفاده شده است. طبق نتایج آنالیز xrd در بررسیِ میزانِ هر یک از فازهای شناسایی شده در گچ تزیینات، به نظر می رسد که ملات گچ نمونه همچنان در حال تغییر است. فاز بازانیت همچنان در حال از دست دادن آب و تبدیل به فاز آن هیدریت است. در این میان واکنش یون کلر به عنوان کاتالیزور می تواند بسیار تاثیرگذار باشد. در آزمون های شیمی تر و همچنین آنالیز edax نیز حضور این یون اثبات شده است. از آنالیز edax و تصاویر sem برای شناخت ساختار و ترکیب مغز گچ تزیینات، لایه ی رنگ آبی، ورق طلا و میخ آهنی استفاده شده است. بر روی لایه ی گچ از لایه ای چسب و سپس از لایه ی کاغذ به عنوان لایه ی تدارکاتی برای رنگ و طلا و همچنین مانعی برای چسنبدگی گچ به قالب استفاده شده است. به احتمال این تزیینات به کمک یک قالب از جنسی غیر منعطف نظیر چوب، ساخته شده اند. این امکان وجود دارد که تزیینات مذکور در کارگاهی خارج از بنا ساخته، به محل نصب منتقل شده و سپس به وسیله ی میخ آهنی به تکیه گاه گچی گنبد متصل شده اند.